Doğu Karadeniz Nasıl Yazılır TDK? Kuralın Ötesinde Anlamı Konuşalım
Ben dil tartışmalarını seviyorum; özellikle aynı meseleye farklı açılardan bakıp ortak bir yere varmayı… Ama şunu peşinen söyleyeyim: Aşağıda iki yaklaşımı “veri odaklı” ve “toplumsal/deneyim odaklı” diye ayırıyorum; bu bakışları herhangi bir cinsiyete atfetmiyorum—çünkü dil bilgisi cinsiyet kalıplarına sığmaz, yöntemlere sığar.
Veri Odaklı Yaklaşım: “Kural ne diyor?”
Birinci mercek, kurala bakar: TDK’nın “Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler” başlığında yer adlarının (kıta, bölge vb.) büyük harfle yazıldığı açıkça belirtilir; örnekler arasında “Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu” da vardır. Bu, “yön + özel ad” kalıbının bir yer adı oluşturduğu durumlarda her iki sözcüğün de büyük harfle yazılacağını gösterir. Dolayısıyla doğru biçim Doğu Karadeniz’dir. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
Ayrıca aynı sayfa, “doğu/batı” gibi yön adlarının sadece yön bildirdiğinde küçük; özel adla birlikte bölge adı yaptığında büyük yazılacağını vurgular: “Bursa’nın doğusu” (küçük), ama “Doğu Anadolu” (büyük). Bu mantık “Doğu Karadeniz” için de birebir geçerlidir. ([Türk Dil Kurumu][1])
Bir başka destek noktası: Yazım kılavuzlarında deniz adları ve kimi yer adları örneklenirken Karadeniz özel ad olarak büyük harfle verilir; yani temel bileşen zaten büyük harfle yazılır. Bu da birleşimin (Doğu + Karadeniz) baş harflerinin büyük olması gerektiği sonucunu pekiştirir. ([basaksehircpal.meb.k12.tr][2])
Toplumsal/Deneyim Odaklı Yaklaşım: “Kullanımda ne oluyor?”
İkinci mercek, metnin bağlamına bakar. Turizm yazıları, bölgesel raporlar ve yerel medya metinlerinde “Doğu Karadeniz” ifadesi bir kimlik işareti taşır: Sadece konumu değil, kültürü, mutfağı, iklimi ve seyahat rotasını çağırır. Bu yüzden büyük harfle yazmak, metnin resmî/kurumsal tonu ile bölgesel kimliği hizalar. Küçük harfle yazılan “doğu Karadeniz” ise çoğu zaman ya sehven yapılan bir hata ya da “Karadeniz’in doğu tarafı” gibi yön bildirimi amaçlı kullanımdır. Kısacası, bağlam ya özel ad (bölge) ya da yön tarifi (coğrafi yön) ister; biçim buna göre belirlenir. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Hızlı Kılavuz: Üç Adımda Doğru Karar
1) Bölge adı mı veriyorsun?
“Doğu Karadeniz yaylaları, Doğu Karadeniz mimarisi” gibi sabit bir ad kullanıyorsan → Doğu Karadeniz (Büyük/Büyük). :contentReference[oaicite:4]{index=4}
2. Yön bildiriyor musun?
“Karadeniz’in doğusu, kıyının doğu yakası” gibi yön tarifi yapıyorsan → doğu küçük, Karadeniz büyük: Karadeniz’in doğusu. ([Türk Dil Kurumu][1])
3. Tire ya da bitişik mi?
Hayır. Bu bir sıfat + özel ad bileşimi; araya tire gelmez, bitişik yazılmaz: Doğu Karadeniz. (Genel yazım mantığı; yer adları ve özel adlarla kurulan örnekler bu yapıyı destekler.) ([Türk Dil Kurumu][1])
Sık Düşülen Hatalar ve Doğruları
– “doğu karadeniz” → Yanlış. Özel ad statüsü nedeniyle her ikisi de büyük olmalı: Doğu Karadeniz. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
– “Doğu karadeniz” → Yanlış. İkinci kelime özel ad: Karadeniz büyük. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
– “Doğu-Karadeniz” → Yanlış. Tire yok. Doğu Karadeniz. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
– “Karadeniz’in doğusu” → Doğru (yön bildirimi). doğusu küçük, Karadeniz büyük. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
Provokatif Sorular: Kural mı Önce, Kullanım mı?
– Bir metnin amacına (turizm, haber, akademi) göre “Doğu Karadeniz”in yazımı değişmeli mi, yoksa kural her bağlamda öncelik mi almalı?
– Sosyal medyada yaygınlaşan yanlış yazım (ör. doğu karadeniz) zamanla normu esnetebilir mi, yoksa dilin resmî omurgası (TDK) sabit kalmalı mı?
– Bölge adı ile yön bildirimi arasındaki farkı göz ardı etmek, metnin güvenilirliğini nasıl etkiler?
Karar
Tek cümlelik özet: Bölge adı olarak “Doğu Karadeniz” büyük harfle ve ayrı yazılır; yön anlamında kullanırsan “Karadeniz’in doğusu” dersin. TDK’nın yer adları ve yön adlarına ilişkin kuralları bunu açık biçimde çerçeveliyor; örnekler de mantığı destekliyor. Böylece hem yazım standardını korur hem de metnin bağlamına göre en doğru ve etkili anlatımı yakalarsın. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
::contentReference[oaicite:12]{index=12}
[1]: https://tdk.gov.tr/icerik/yazim-kurallari/buyuk-harflerin-kullanildigi-yerler/ “Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler – Türk Dil Kurumu”
[2]: https://basaksehircpal.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/34/36/969907/dosyalar/2023_12/11135845_tdkyazimkurallari2023guncel_231211_123305.pdf?utm_source=chatgpt.com “TDK YAZIM KURALLARI – MEB”